در یک نگاه کلی می توان گفت با رویکردهای توام با تحولات فزاینده در بازار دیداری و شنیداری و ابزارها و تکنولوژی های قابل دسترس در بازار، شتاب تغییر در روش ها و ابزارهای برنامه سازی،نسبت به گذشته امری اجتناب ناپذیر است. قابلیت فراوان و نیز سرعت و دقت عمل بالای ابزارهای دیجیتال در زمینه های مختلف ارتباطات بصری، از جمله ثبت و ضبط تصاویر، بهینه سازی و تدوین تصاویر و همچنین "خلق جلوه های ویژه بصری"، جای تردیدی برای بکارگیری این امکانات وسیع باقی نمی گذارد. "جلوه های ویژه بصری" بخشی ضروری در جای جای هنر و صنعت سرگرمی امروزی بشمار می رود. از فیلم های سینمایی گرفته تا برنامه های تلویزیونی و تبلیغات و بازی های رایانه ای، همه از این امکان بهره مند می شوند و بدین وسیله بر مخاطبین خود می افزایند.اولین حقه سینمایی اتفاقی بود!
با تاملی هر چند کوتاه در تاریخ شکل گیری جلوه های ویژه، می توان به نقش موثر آن در توسعه کمی و کیفی برنامه سازی پی برد. اولین جلوه ویژه یا به عبارت بهتر اولین حقه سینماییبه شکل کاملاً اتفاقی و در اثر قطع اجباری فیلم برداری و تغییرات در محل فیلم برداری در طول توقف کار، به وجود آمد و در زمان نمایش فیلم در کمال تعجب دیدند که چیزی ناگهان ناپدید و چیز دیگری ظاهر می شد. فیلم تروکاژ یکی از نخستین ژانرهای سینمایی است که به دنبال این کشف متولد شد و در فاصله سال های 1898 تا 1908 در کشورهای متعددی، فیلم های بسیاری در این ژانر ساخته شدند.ژانری که توسط ژرژ ملیسی (George Melies) شعبده باز فرانسوی شکل گرفت که بعدها به فیلم سازی روی آورد.برای ساختن این نوع فیلم ها هنگام فیلم برداری دوربین را متوقف می کردند و تغییری در صحنه به وجود می آوردند. بیش تر حقه ها هنگام ساخت فیلم توسط خود فیلم بردار و در زمان فیلم برداری انجام می شد. رفته رفته فیلم برداری با چندین دوربین و دیگر پیچیدگی های سینمای ناطق، باعث شد تا مسئولیت حقه های سینمایی به عهده متخصصان این کار نهاده شود و در استودیوهای فیلم سازی بخش جلوه های ویژه دایر گردید و به دنبال آن تجهیزات لازم را برای گرفتن صحنه های خاص ابداع کردند که با توسعه تکنولوژی ضبط تصاویر جلوه های ویژه گام به گام پیشرفت کرد و با ورود کامپیوتر به این عرصه، توهم واقعیت در جلوه های ویژه به نحو چشمگیر و اعجاب آوری تکامل یافت که با مشاهده نمونه های تولیدی سال های اخیر می توان اذعان کرد که جلوه های ویژه، توانایی نمایاندن هر نا ممکنی را بر صفحه تلویزیون و پرده سینما دارد و بعید به نظر می رسد که در آینده سینما و تلویزیون به دلیل ناتوانی فنی نتواند چیزی را به معرض نمایش بگذارد.حال که بر گذشته جلوه های ویژه، نگاهی هر چند گذرا داشتیم، ضروری است که جزئیات بیش تری در مورد این فرآیند مهم در اختیار داشته باشیم، بدانیم که تعریف آن چیست؟ شامل چه نوع فعالیت هایی می شود؟ چگونه می توان آن را بکار گرفت و در راستای توسعه آن گام برداشت؟جلوه های ویژه، اطلاعات دیداری هستند که به دست آوردن آن ها با تکنیک های تصویر سازی استاندارد، مشکل یا غیر ممکن است به عبارت دیگر به شیوه تولید تصاویری برای ساخت برخی از انواع صحنه ها که بیش از حد پر هزینه، دشوار، وقت گیر، خطرناک و یا دور از دسترس تکنیک های متعارف فیلم برداری و یا تصویر برداری است اطلاق می گردد.دوربین ها در برنامه سازی به ثبت تصاویر عینی و واقعی می پردازند، در حالی که جلوه های ویژهبه خلق جهانی می پردازند که عینیت ندارد و ساخته ذهن هنرمند است. بنابراین جلوه های ویژهرا می توان هنر ساخت غیر ممکن ها به سوی یک واقعیت فانتزی و عنصری هیجان بخش در سینما و تلویزیون دانست. از این رو هنرمند و متخصص جلوه های ویژه در تولیدات آثار سینمایی و تلویزیونی نقش بسیار ارزشمندی دارد.تهیه کننده برنامه با استفاده از کار او به اثرش ارزش تولید قابل توجهی بخشیده که از راه دیگر، از عهده بودجه فیلم خارج بوده است. کار آنان در صرف وقت و هزینه بنای دکور، سیاهی لشکر و ... صرفه جویی هنگفتی را ممکن ساخته و مهم تر آنکه، برنامه ها رنگ و بویی اسلوب دار و خوش پرداخت پیدا می کنند.در شیوه ها و نحوه انجام "جلوه های ویژه" دسته بندی های گوناگونی وجود دارد. طبق تقسیم بندی کلاسیک، جلوه های ویژه به دو گونه نوری (Optical) و مکانیکی (Mechanical) تقسیم می شوند. یک جلوه نوری، جلوه ایست که با چاپگر نوری (Optical Printer) - یکی از دستاوردهای مهمصنعت جلوه های ویژه به شمار می رود که این چاپگرها در واقع پروژکتورهایی هستند که به سمت لنز دوربین نشانه می روند و قبلاً برای تهیه کپی از فیلم ها از آن استفاده میشد و با بهینه سازی تبدیل به ابزارهایی برای خلق جلوه های ویژه شدند – و دوربین (Camera Effect) ساخته می شود. جلوه های نوری با استفاده از ابزارهایی که در برابر دوربین قرار می گیرند بر ادغام یک صحنه با صحنه هایی دیگر به صورت یک صحنه منتج شده مشترک، اشاره دارد و در فیلم این عمل به وسیله دو یا بیش از دوبار نوردهی به یک طول فیلم بدست می آید. بطور کلی این جلوه را می توان به موارد زیر طبقه بندی کرد:الف: جلوه هایی که درون دوربین انجام می شوند و در آن همه اجزاء تشکیل دهنده صحنه نهایی بر روی نگاتیو اصلی ضبط می شوند.ب: فرآیندهای لابراتواری که در آن پیش از ساختن جلوه نهایی به یک یا چند بار نسخه برداری از نگاتیو اصلی نیاز است.ج: ترکیبی از هر دو روش که در آن بعضی از اجزاء تشکیل دهنده تصویر مستقیماً فیلم برداری می شود در حالی که اجزاء دیگر با نسخه برداری ساخته می شوند.جلوه های مکانیکی یا همان جلوه های عملی و فیزیکی معمولاً در طول فیلم برداری و به صورت زنده انجام می پذیرد که اینکار با استفاده از منظره ها، مدل های کوچک (Miniature)، اجزاء صحنه و دکور، چهره پردازی (Make up) متدهای ایجاد نور و گرما و انفجار و ایجاد اثرات طبیعی باد و باران و ... به صورت مصنوعی در برابر دوربین شکل میگیرد جلوه های مکانیکی بیشتر در ارائه نمایش های تلویزیون به کار می رود. در بسیاری از کشورها شیوه های ایجاد جلوه های مکانیکی یکسان نیست و هر کدام به فراخور بهتر تجربیاتشان از روش های گوناگون سود میبرند. گذشته از این روش ایجاد، این گونه جلوه ها مهم ترین نکات در گزینش، سهولت در تولید، سادگی ابزار و نکات ایمنی است. تقسیم بندی دیگری در این مورد توسط «هربرت زتل» در کتاب راهنمای تولید برنامه های تلویزیون آورده است. بدین صورت که جلوه های ویژه را به صورت نوری در فیلمبرداری و به صورت الکترونیکی در ویدئو به صورت الگوریتمی در محیط دیجیتال ارائه کرده است.به هر حال در حال حاضر جلوه های ویژه به دو دسته Special Effect و Visual Effect تقسیم می شوند و با جهش عظیم برنامه سازی دیجیتال تفاوت میان این دو بیش تر مشخص می گردد.Special Effect به آن دسته از جلوه هایی گفته می شود که شامل تغییراتی که در حین تصویر برداری و یا فیلم برداری و به کمک ابزارهای واقعی و مکانیکی در مرحله تولید (Production) به وجود می آیند و با علامت اختصاری (SFX) نمایش داده می شوند و Visual Effect یا جلوه های بصریبه فرآیندی اطلاق می گردد که بیش تر از ابزارهای دیجیتال برای تغییر در تصاویر و در مرحله پس تولید (Post Production) صورت می گیرد که به اختصار VFX گویند.جلوه های بصری اغلب با ترکیب نماهای واقعی و مجازی CGI (Computer Generated Imagery) حاصل می شود که جلوه و نمودی واقع گرایانه دارد. در یک نگاه می توان گفت که جلوه های ویژه بصری (VFX) حاصل خلق و یا تغییر و تبدیل ماهرانه تصاویر تصویربرداری شده است، در حالی کهجلوه های ویژه (SFX) مربوط به اتفاقاتی است که در سر صحنه انجام گرفته و تصویر برداری شده است.حال که در طبقه بندی جلوه های ویژه به این دو گروه مهم دست یافتیم باید بر این نکته تاکید گردد که چه اسپشیال افکت و چه ویژوال افکت، هر یک نقش بسزایی در تهیه و تولید برنامه ها ایفا می کنند و در برنامه ریزی توسعه تولید می بایست به هر دوی این فرآیند بطور یکسان توجه شود.از سال 1990 به بعد تکنولوژی رایانه ای توهم واقعیت را در جلوه های ویژه به نحو چشمگیری بهبود بخشید و به برنامه سازان امکانات بی نظیری می دهد که اغلب با کاهش هزینه تولید همراه است. اما این فرآیند با توجه به پیچیدگی های اجرایی که مستلزم تخصص و تجهیزات خاص است خود به خود گران است و به همین دلیل این فرآیند در گذشته، خاص فیلم ها و برنامه هایی با بودجه کلان بوده، اما با فراگیر شدن دانش بهره برداری از رایانه و توسعه نرم افزاری و سخت افزاری آن در این زمینه، روز به روز بر علاقمندان این حوزه افزوده می شود و با یک برنامه ریزی و سازمان دهی مناسب می توان از این امکان در جهت ارتقای سطح برنامه سازی، بهره مند شد. نکته آخر اینکه، درست است که جلوه های ویژه از زرق و برق خیره کننده خاصی برخوردارند، اما هرگز نمی توانند جانشین اصل پیام شوند، لیکن اگر منطقی و خرمندانه به کار بروند، بر کیفیت برنامه و تاثیر پیام آن خواهند افزود.

منابع: 118فایل
رویا